„Wiatraka się nie buduje, nie wznosi się. Wiatrak zostaje powołany, bierze początek, albo przychodzi. Budować można dom, stodołę, oborę, to, co stoi nieruchomo. Wiatrak porusza się, chodzi, pracuje, wydaje dźwięki, mówi, gra muzykuje, zawodzi, niedomaga, choruje, gniewa się, odpoczywa, śpi. Wiatrak żyje, czuje. Jest jak człowiek i tak jak nie ma takiego samego człowieka, tak nie ma takiego samego wiatraka. Każdy wiatrak ma swój charakter jedyny i niepowtarzalny. Ojcem wiatraka jest cieśla i on zawsze potwierdza to znakiem. Wiatrak odchodzi lub ginie, a tam gdzie pracował, pozostaje jego mogiła.” (Jan Święch, Tajemniczy świat wiatraków)
Wiatrak w Chrośnie wzniesiony został w 1832 roku. Wiatrak o drewnianej konstrukcji ryglowej, typu koźlak, jedyny w powiecie inowrocławskim zachowujący jeszcze swój wizerunek. Do 1970 r. wiatrak w pełni służył mieszkańcom i był określany jako wiatrak „GUSTAW” od nazwiska wieloletniego właściciela Kazimierza Gustawa. Posiada prawdopodobnie najstarszą i najważniejszą część tzw. kozły ze starszego obiektu. Świadczą o tym bardzo duże przekroje zastrzałów usztywniających podstawę „koźlaka”. W 1971 r Wojciech Fiwek reżyser filmu „Antek” wybrał właśnie wiatrak w Chrośnie, który tak zafascynował malutkiego Antka w noweli Bolesława Prusa. W tym czasie wiatrak od roku nie był wykorzystywany do mielenia zboża, ale w filmie widzimy go jako w pełni sprawnego. Wiatrak wpisany do rejestru zabytków popadał powoli w ruinę. Przeprowadzona przez UM Kruszwica w 2021-2022 kompleksowa restauracja wiatraka zachowała jego pierwotny wygląd i odnawiała jego mechanizm jednak wiatraka „nie przywrócono do życia”. Podczas prac zidentyfikowano części pochodzące z lat 60 XVIII wieku. Obok zabytku powstał kompleks rekreacyjny na przykład do rajdów rowerowych działania grupy ludzi dobrej woli powiodły się, oby jeszcze wirujące skrzydła wiatraku zaświszczały na wietrze, a mechanizm zaturkotał we wnętrzu Gustawa. Tymczasem przypominamy jego wygląd i pracę sprzed 52 lat.
Więcej o wiatraku w Chrośnie możemy dowiedzieć się na stronie Michała Matyjasika: https://manowce.com/wiatrak-na-horyzoncie/
